Exit scam – to schemat oszustwa, w którym zespół projektu kryptowalutowego zbiera środki od inwestorów, a następnie znika z pieniędzmi. Najczęściej dzieje się to poprzez uruchomienie fałszywego ICO, platformy DeFi lub kolekcji NFT, które tworzą iluzję rentowności, po czym nagle się zamykają.
W tym artykule wyjaśniamy, czym jest exit scam, jak działa, podajemy przykłady najbardziej znanych przypadków, jak je rozpoznawać oraz jak chronić się przed stratami finansowymi.
Na czym polega ten schemat i czym różni się od innych
Ten rodzaj oszustwa polega na stworzeniu fałszywego projektu kryptowalutowego z jednym celem – zebrać jak najwięcej pieniędzy od inwestorów i zniknąć bez śladu. Z zewnątrz wszystko wygląda wiarygodnie: jest strona internetowa, mapa drogowa (roadmap), a nawet token. Zespół może obiecywać innowacyjne rozwiązania, ogromne zyski i szybkie uruchomienie platformy. Jednak gdy tylko pieniądze trafią do organizatorów, projekt zostaje „zamrożony”, a deweloperzy znikają.
W przeciwieństwie do rug pull – innego popularnego oszustwa – nie chodzi tu o nagłe wyssanie płynności z platformy zdecentralizowanej. W rug pull oszuści zwykle tworzą token lub pulę płynności na giełdzie DeFi i wycofują wszystkie środki zaraz po szczycie zainteresowania.
Jak działa exit scam
Mimo różnych form, tego typu przekręty zwykle podążają według wspólnego schematu. Ich sukces opiera się nie tylko na stronie technicznej, lecz także na manipulacji psychologicznej, efekcie nowości i agresywnym marketingu.
Etapy schematu
- Start i budowa marki
Pojawia się strona WWW, koncepcja, nierzadko pseudo-techniczna dokumentacja (whitepaper) oraz obietnice rewolucyjnej technologii. Wszystko prezentowane jest maksymalnie profesjonalnie, by wzbudzić zaufanie.
- Zbieranie środków
Projekt uruchamia ICO, crowdsale lub program stakingu. Obiecuje wysokie stopy zwrotu, ekskluzywne bonusy dla wczesnych uczestników i inne zachęty budujące poczucie pilności.
- Zniknięcie
Gdy cel finansowy zostaje osiągnięty, platforma milknie. Konta w mediach społecznościowych są kasowane lub zamrażane, strona znika, a kontakt z zespołem zostaje zerwany. Użytkownicy tracą dostęp do swoich środków.
Narzędzia używane w oszustwie
- ICO (Initial Coin Offering): najpopularniejsza metoda pozyskiwania pieniędzy. Łatwa do przeprowadzenia i trudna do regulowania.
- Fałszywe tokeny: tworzone na istniejących blockchainach (np. Ethereum lub BNB Chain), ale bez realnego zastosowania.
- Platformy DeFi: obiecują yield farming lub staking, lecz nie prowadzą żadnej faktycznej działalności finansowej.
- Kolekcje NFT: przyciągają inwestorów „wyjątkowością”, choć nie oferują realnej wartości ani potencjału biznesowego.
Rola mediów społecznościowych i marketingu
Media społecznościowe to główna broń takich projektów. Platformy jak Twitter, Telegram i Discord służą do rozpowszechniania aktualizacji o „osiągnięciach” i przyszłych planach. Zatrudnia się influencerów, blogerów, a czasem nawet aktorów podszywających się pod członków zespołu. Płatne reklamy, fałszywe recenzje i agresywny spam tworzą iluzję dużego, obiecującego startupu na progu przełomu.
Przykłady znanych exit scamów
Historia rynku krypto zna już dziesiątki przekrętów na dużą skalę, w których inwestorzy stracili miliony, a nawet miliardy dolarów. Oto kilka z nich:
-
BitConnect
Klasyczna piramida Ponziego: platforma obiecywała ogromne zyski z handlu, po czym nastąpił krach tokena, który spowodował wielkie straty inwestorów.
-
OneCoin
Fałszywa kryptowaluta z globalną siecią centrów sprzedaży, która doprowadziła inwestorów na całym świecie do miliardowych strat.
-
PlusToken
Portfel działający w latach 2018–2019, który „wyciągnął” ponad 2 mld dolarów. Inwestorzy nigdy nie odzyskali środków.
-
ZKasino (2024)
Platforma zakładów DeFi, która zebrała ponad 30 mln dolarów w przedsprzedaży, ale nigdy nie uruchomiła produktu. Zespół zniknął, a środki zostały „wyprane” przez wiele blockchainów. Nastąpiły aresztowania – założyciel WhiteRock Finance, powiązany z projektem, został zatrzymany w ZEA z wnioskiem o ekstradycję do Niderlandów.
Jak wyjaśnił jeden z influencerów na Reddicie:
-
BitForex (luty 2024)
Giełda kryptowalut z siedzibą w Hongkongu niespodziewanie wstrzymała działalność, podczas czego wypłacono ok. 56,5 mln dolarów w krypto. Zespół nie podał wyjaśnień, co wzbudziło podejrzenia exit scamu.
-
LIBRA (2025)
Meme-coin, którego wartość gwałtownie spadła po publicznym poparciu przez prezydenta Argentyny Javiera Mileia. Bańka urosła do kapitalizacji 4,6 mld dolarów, lecz ok. 87 mln zostało wycofane przez insiderów w ciągu kilku godzin – podręcznikowy przykład rug pull/exit scam.
Oznaki potencjalnego exit scamu
Udane oszustwa często wyglądają przekonująco – przynajmniej na pierwszy rzut oka. Istnieje jednak kilka „czerwonych flag”, które powinny zaniepokoić inwestorów.
Pierwsza to brak przejrzystości dotyczący zespołu. Jeśli deweloperzy pozostają anonimowi, nie mają zweryfikowanych profili na LinkedIn lub nie można ich zidentyfikować – to poważne ryzyko. Nawet jeśli na stronie widnieją nazwiska, trzeba zweryfikować, czy to realne osoby z właściwym doświadczeniem.
Kolejna cecha to zbyt atrakcyjne obietnice. Jeśli projekt gwarantuje dziesiątki lub setki procent zwrotu w krótkim czasie – przemyśl to dwa razy. Choć krypto może oferować wysokie zyski, zawsze wiąże się z ryzykiem. Żadna legalna firma nie obiecuje gwarantowanego zysku.
Inny sygnał to nienaturalnie pozytywne recenzje powielane w wielu źródłach lub pisane według szablonu. Często są fabrykowane, by tworzyć iluzję zaufania. Towarzyszy im agresywny marketing w mediach społecznościowych i na forach, mający wywierać presję i wywoływać FOMO, by skłonić do szybkiej inwestycji.
Wreszcie – sprawdź dokumentację. Jeśli projekt nie ma klarownej tokenomiki, porządnego whitepapera ani wyjaśnienia technicznego – prawdopodobnie świadczy to o niskiej jakości lub celowym braku przejrzystości.
Jak się chronić
Zanim zainwestujesz w jakikolwiek projekt, zrób research. Przeczytaj whitepaper, sprawdź zespół, monitoruj media społecznościowe i aktywność na GitHubie. Szukaj wzmianek na Reddicie, forach i portalach z wiadomościami o krypto.
Jeśli dostępne informacje są skąpe lub sprzeczne – lepiej się wycofać. Pobieżne rozeznanie to jedna z najczęstszych przyczyn padania ofiarą exit scamów w krypto.
Sprawdź reputację projektu
Zwracaj uwagę na opinie społeczności krypto. Reputacja budowana jest latami, a może zniknąć z dnia na dzień. Jeśli projekt pojawia się wyłącznie w płatnych promocjach – to czerwona flaga. Sprawdź też, czy zespół ma historię udanych przedsięwzięć lub publiczne doświadczenie w branży.
Korzystaj ze sprawdzonych platform
Kupuj tokeny lub inwestuj tylko przez renomowane giełdy i protokoły DeFi z udokumentowaną historią. Unikaj anonimowych stron o wątpliwym interfejsie – zwłaszcza jeśli proszą o ręczne wysłanie środków na nieznane portfele.
Podchodź sceptycznie do ofert „zbyt dobrych, by były prawdziwe”
Jeśli projekt obiecuje 10–20% dziennego zysku lub „bezryzykowny” profit – to oszustwo. Tak, w krypto zdarzają się wysokie stopy zwrotu, ale zawsze towarzyszy im zmienność i ryzyko. Profesjonalni inwestorzy analizują logikę przychodów, a nie krzykliwy marketing.
Podsumowanie
Projekty oszukańcze nie znikną. Ewoluują, dostosowują się do trendów i wykorzystują wszystkie dostępne narzędzia, by wprowadzać w błąd. Exit scam to realne zagrożenie dla każdego zainteresowanego kryptowalutami.
